رشته مهندسی نقشه برداری که امروزه گاهی اوقات مهـندسی ژئودزی و ژئوماتيک نيز خوانده می شود در بــرگيرنده کـليه فعالــيتهايـی است که به نوعی منجر به برآورد مختصات يـک يا چند نقطه از سطـح درون و يا برون زمين می گردد.
علاوه براين از آنجا که درگذشته کليه فعاليت های مزبور به تهـيه نقشه از محدوده ای از زمين منجر می شده لـذا به رشــته مهنــدسی نقشه برداری معروف گرديده و به سبب آنکه هرنوع فعاليت و سـاخت و ساز عمرانی در نخستين گام مستلزم استفاده از نقشه بوده است، اين رشته از جمله گرايش های مهنـدسی عمران به حساب می آمده است. ليکن امروزه با گسترش دامنه فعاليت های مهندسين اين رشته شاهد حضور آنان درساير کاربردهای علمی تحقيقاتی و صنعتی اعم از کنترل سدها، برج های بلند، هدايت هواپيماها، پيش بينی زلزله، باستان شناسی، ساخت قطعات صنعتی و … می باشيم به همين سبب شايد بتوان نام مهندسی ژئودزی و ژئوماتيک را دارای وجه تسميه مناسب تری برای اين رشته دانست.
- گرايش تحصيلات تکميلی
بنا به کاربردهای متنوع رشته مهنسی نقشه برداری و نياز به پرورش متخصصين با توانايی های ويژه در اين رشته، در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری در نقاط مختلف جهان دارای گرايش هايی نظير ژئودزی، هيدروگرافی، فتوگرامتری، سنجش از دور و سيستم های اطلاعات جغرافيايی ( GIS ) بوده و وجه مشترک همه گرايش ها سرو کار داشتن با مختصات نقاط زمينی و کاربردهای آن می باشد.
درحال حاضر از ميان گرايش های مذکور به جز گرايش تحصيلی هيدروگرافی ،درکشور ما چند سالی است دانشجويانی در دو مقطع کارشناسی ارشد و دکترا مشغول به تحصيل هستند.
- ويژگی های تحصيلی
از آنجا که هدف عمده در اين رشته، برآورد مختصات نقاط زمينی است لذا دو مسئله به عنوان مبنا مطرح می باشد: اولا از آن رو که مختصات يک کميت رياضی است، محاسبات رياضی از هندسه اقليدسی ،مثلثات و هندسه فضايی گرفته تا رياضيات مهندسی پيشرفته و هندسه ديفرانسيل جزء مبانی رشته محسوب می‌گردد، ثانيا به سبب آنکه موضوع مورد مطالعه نقاط زمين می باشد لذا آگاهی از فيزيک و ديناميک زمين و اجرام سماوی ديگر، قطعأ نقش به سزايی در پيشرفت در اين رشته بــازی می کند.
از اين رو ناگفته پيداست که اولين گام برای موفقيت دانشجويان و فارغ التحصيلان رشته مهندسی نقشه برداری، مطالعات عميق و دقيق رياضيات کابردی و فيزيک می باشد.
دومين نکته قابل ذکر که از ويژگی های خاص اين رشته است تعداد واحدهای دروس عملی نسبتا زيادی است که دانشجويان می گذارنند چرا که برآورد مختصات و تهيه نقشه در مرحله اول مستلزم جمع آوری اطلاعات زمينی است.
با توجه به نکات مذکور بايد گفت که دانشجويان رشته مهندسی نقشه برداری بايد به دو مسئله مطالعات تئوريک و مشاهدات عملی توجه ويژه ای مبذول نمایند، درعين حال نظر به گسترش تکنولوژی های نو، توفيق در مطالعه و کار با نرم افزارهای بی شمار موجود و اينترنت نيز يکی ديگر از کليدهای موفقيت دانشجويان می باشد.
در هر حال يکی از خصوصيات منحصر به فرد گرايش تحصيلی ژئودزی و ژئوماتيک آن است کــه اين رشته تمامی خواسته ها و سلايق تئوريک و عملی دانشجويان خود را ارضا خواهد کرد.
شايان ذکر است جايگاه کنونی رشته نقشه برداری از حيث تئوری و عملی درکشور، قابليت رقابت با مسائل روز دنيا را دارد به شرط آن که در زمينه های عملی و کاربردهای مختلف نيز زمينه های فرهنگی لازم برای ارجاع کار به فارغ التحصيلان مهندسی نقشه برداری کشور ،فراهم شود.
مهندسی نقشه برداری چيست؟
مهندسی نقشه برداری رشته ای است که به مباحثه مربوط به روشهای مختلف جمع آوری اطلاعات زمينی به منظور تهيه نقشه برای کاربران مختلف از روشهای متفاوت می پردازد.
اصولاً لزوم تهيه نقشه کاملاً واضح و روشن است برای مثال در فعاليتهای عمرانی نظير احداث راهها، خطوط انتقال نيرو و آب، احداث تونل و مترو و مواردی ديگر وجود يک نقشه مناسب اولين و ضروری ترين پارامتر می باشد.
نقشه برداری به شاخه های مختلفی تقسيم می شود :
۱- Geodesy (ژئودزی): علمی است که هدف از آن تعيين شکل و اندازه زمين و مختصات نقاط روی سطح زمين و يا بالای آن و همچنين بررسی تغييرات زمانی در شکل و ميدان ثقل زمين می باشد.
ژئودزی خود به گرايش های مختلفی تقسيم می شود مانند :
الف- ژئودزی فيزيک – (فيزيکال ژئودزی) : هدف تعيين پارامترهای ميدان ثقل زمين
ب- ژئودزی ديناميک : هدف بررسی تغييرات لحظه ای در شکل و اندازه زمين
ج- ژئودزی ماهواره ای : هدف تعيين مختصات با روش های ماهواره ای نظير LLR – SLR , GPS
۲- فتوگرامتری: علمی است که هدف از آن تعيين مختصات نقاط است با استفاده از اطلاعات بدست آمده از روی عکس که اين رشته نيز به گرايش های مختلفی تقسيم بندی می شود.
الف- فتوگرامتری هوائی: هدف تهيه نقشه جهت مناطق وسيع يا مناطقی است که بروشهای زمينی نمی توان از آنها نقشه تهيه کرد.
ب- فتوگرامتری برد کوتاه: هدف تعيين مختصات نقاط به شرطی که فاصله نقاط تا دوربين عکسبرداری خيلی کم باشد اين شاخه از فتوگرامتری در فعاليتهای صنعتی نيز استفاده می شود.
۳- سنجش از راه دور: در اين رشته از اطلاعات بدست آمده از تصاوير ماهواره ای جهت تهيه نقشه استفاده می شود.
۴- GIS : موضوع رشته مهندسی سامانه اطلاعات مکانی اخذ، ذخیره سازی، بازیابی، مدیریت و پردازش داده های مکانی و توصیفی از طریق نقشه های مکانی، موضوعی، داده های آماری است. همچنین نمایش و کاربرد اطلاعات حاصله به اشکال گرافیکی ، رقومی و متنی جهت تعیین موقعیت، شکل و سایر خصوصیات اشیاء از دیگر موضوعات این رشته است.
۵- هيدروگرافی : هیدروگرافی شاخهای از ژئودزی میباشد که با مشاهدات و توصیف خصوصیات اقیانوسها، دریاها، نواحی ساحلی، دریاچه ها و رودخانه ها و همچنین پیشبینی تغییرات آنها سروکاردارد. هدف از این علم اندازه گیری و ترسیم پارامترهایی برای توصیف دقیق طبیعت و شکل بستر دریا نسبت به موقعیت جغرافیایی عوارض زمین و دیگر ویژگی حرکتهای دریا به منظور ایجاد امنیت جهت ناوبری دریایی میباشد.
مهمترین وظایف و اهداف این شاخه عبارتست از:
- ایجاد نقاط کنترل ساحلی از شبکه ژئودتیک
- تعیین موقعیت افقی شناور
- تعیین عمق
- مشاهدات نوسانات سطح آب
- جاروب نمودن، تعیین و آشکارسازی عارضه های خطرناک زیر آبی
- اندازهگیری و بررسی جریانهای آبی و کشندی
- تعیین موقعیت مکانی عوارض ساحلی و دریایی جهت اهداف ناوبری
- نمونه برداری از بستر دریا
- تعبیر و تفسیر لایه های زیر بستر دریاها به لحاظ ساختار زمین شناسی و ژئوفیزیکی
- بررسی توپوگرافی و ژئومورفولوژی کف دریا